Fosa do cemiterio de S. Salvador de Trasanquelos Fosa en cemiterio

A investigación histórica levada a cabo polo grupo Histagra comezou tras a petición de Orientado Fernández para buscar a seu pai, Rafael Fernández Casas, mestre, de 35 anos, "paseado" o 20 de agosto de 1936, no km. 47 da estrada Golada-Betanzos. Esta concluíu que fora asasinado xunto a Juan Torreiro Seoane, carpinteiro-mestre de obra, de 39 anos e veciño de Bergondo. Ambos foron enterrados no cemiterio de San Salvador de Trasanquelos e, a pesar de ser inscritos inicialmente como falecidos anónimos, posteriormente serían recoñecidos polos seus familiares. A investigación sobre a lozalización da fosa foi complexa, precisamente, este tipo de crimes coñecidos popularmente como "paseos", non adoitaron deixar pegadas documentais sobre a súa trazabilidade violenta. A memoria oral coincidía en situala na parte posterior do adro da Igrexa e unha fotografía familiar da fosa, a única que se coñece actualmente en Galicia, axudou a afinar dita localización

Os traballos en campo executados por "Tempos Arqueólogos" abordaron dúas sondaxes, unha delas ao este, detrás da igrexa (sondaxe 100) e oitra, no lateral N do templo (sondaxe 200). O primeiro deles tivo unhas dimensións de 3x3 m e nel apareceron restos de lixo, restos óseos illados (sen conexión e revoltos), restos de tella, anacos de ladrillo alveolar e frafmentos de vidro. Posteriormente atopáronse tres fosas con diferentes restos óseos, algúns en posición primaria, pero o antropólogo forense descartou que puidesen asociarse ás persoas que buscabamos. O sector 200 tivo unha planta irregular para evitar danar os enterramentos circundantes, medindo aproximadamente, 1 m de ancho por 3,80 m de largo. A pouca potencia apareceron restos de tellas, flores sintéticas, vidros e restos óseos en posición secundaria (revolto). Destacan un conxunto de ósos longos e dous cranios en posición secundaria, sendo compatibles, segundo o antropólogo forense coas persoas que buscabamos e, al menos un deles, con posibles danos compatibles cunha morte violenta.

O traballo forense iníciase en campo, da man dos arqueólogos. No sector 100 aparecen fragmentos óseos de individuos perinatais, infantís e adultos, todos eles descontextualizados, sen obxectos asociados e sen sinais de morte violenta. No relativo ao sector 200,  a poucos centímetros aparecen bolsas de ósos descontextualizados e 3 cranios na zona oeste. Dous deles presentan posibles sinais de morte violenta compatible con disparos de arma de fogo: un deles presenta un orificio lateral dereito, liña de fractura que atravesa cara o temporal esquerdo con perda de substancia parietal dereita; o outro, amosa estalido cranial con fragmentación occipito-parietal. Foron retirados e trasladados ao laboratorio para o seu posterior análise.

Na actualidade o equipo de Xenética do Instituto de Ciencias Forenses "Luís Concheiro" (INCIFOR) da Universidade de Santiago de Compostela, está analizando os restos óseos para poder extraer mostras de ADN e contrastalas coas mostras de referencia dos familiares de Rafael Fernández e Juan Torreiro.